Kurʼân-ı Kerîmʼde Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu ʻAyn Terkibi 1

Transkript

1 Kurʼân-ı Kerîmʼde Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu ʻAyn Terkibi 1 Ahmet AKBAŞ The Phrase of Qurratu ʻAyn as an Expression of Happiness in the Holy Qur an Citation/ : Akbaş, Ahmet, The Phrase of Qurratu ʻAyn as an Expression of Happiness in the Holy Qur an, Artuklu Akademi, 2015/2 (1), Abstract: One of the basic expressions of man s happiness on the Qur an that deals with people from various aspects is the phrase of qurratu ʻayn. This phrase, which can be expressed as the bright of the eye, is pointing to the feeling of human s joy and happiness and complacency. In this article, qurratu ʻayn phrase is being analysed. This phrase is used in the form of noun phrase and the form of verb sentence in the verses. First we focused on the meaning of the phrase in Arabic and afterwards, the messages desired to be given by this expression are examined within the framework of the verses that use this expression. According to this, several of the issues that gives joy and happiness to the people: Having children, to take care of a baby, not to remain separate from the baby, get support in extreme cases especially suchlike birth, see the concern and indulgence from her husband, have to happy family and attain to unparalleled beauty of heaven. Keywords: Qur an, jubilation, happiness, eye, bright, qurra, ʻayn. Atıf/ : Akbaş, Ahmet, Kurʼân-ı Kerîmʼde Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu ʻAyn Terkibi, Artuklu Akademi, 2015/2 (1), Öz: Çok çeşitli yönlerden insanı konu edinen Kurʼân-ı Kerîmʼin, insanın mutluluğuna dair temel ifadelerinden birisi kurratu ʻayn terkibidir. Göz aydınlığı olarak ifade edilebilecek olan bu terkip, insanın sevinç, mutluluk ve gönül rahatlığına dair duygularına işaret etmektedir. Ayetlerde bazen tamlama bazen fiil cümlesi formunda kullanılan kurratu ʻayn ifadesinin tahlil edildiği bu makalede, terkibin Arapçada ifade ettiği anlamlar üzerinde durulmakta; akabinde ise kullanıldığı ayetler çerçevesinde bu ifade ile verilmek istenen mesajlar irdelenmektedir. Buna göre, insan için neşe ve mutluluk kaynağı olan hususlardan bazıları; çocuk sahibi olmak, bir bebeğin bakımını üstlenmek, yavrusundan ayrı kalmamak, doğum gibi zorlu hallerde destek almak, eşinden ilgi ve anlayış görmek, mutlu bir yuvaya sahip olmak ve cennetin eşi-benzeri olmayan güzelliklerine kavuşmaktır. Anahtar Kelimeler: Kurʼân, sevinç, mutluluk, göz, aydınlık, kurra, ʻayn. 1 Bu makale, doktora tezimizden istifade edilerek hazırlanmıştır. Bkz. Ahmet Akbaş, Kurʼânʼda İnsanın Mutluluğu, Basılmamış Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır Yrd. Doç. Dr. Mardin Artuklu Ünv. İlahiyat Bilimleri Fak. Tefsir Ana Bilim Dalı, ahmetakbas101@gmail.com

2 Artuklu Akademi Journal of Artuklu Academia 2015/2(1) Giriş 2 Kurʼân-ı Kerîm, birçok ifadesiyle insan için indirilmiş olan bir kitap olduğuna dikkat çekmektedir. 2 Çok yönlü bir varlık olan insanı konu edinen ve zaman zaman açıkça ona hitap eden Kurʼân, 3 kullanmış olduğu birçok kavram ve ifade aracılığıyla insan psikolojisinin farklı yönlerine de değinmekte; sevgi, nefret, merhamet, korku, cesaret, güven, öfke, ümit, hüzün vb. birçok duyguya yer vermektedir. İnsan psikolojisinin en önemli yönlerinden biri olan ve hayatın merkezinde yer alan sevinç ve mutluluk duyguları da Kurʼânʼın önemle üzerinde durduğu hususlar arasında yer almaktadır. Bu nedenle, saadet, ferah, sekîne, sürûr, itminan ve fekâhe gibi birçok kavram, insanın sevinç ve mutluluğuna dair Kurʼânʼda öne çıkan en temel kavramlar arasında yer almaktadır. İnsanın sevinç ve mutluluk duygularıyla ilgili olarak Kurʼânʼda öne çıkan bir ifade de, bu çalışmamızda ele alacağımız kurratu ʻayn terkibidir. Kurʼân-ı Kerîmʼde, bazen izafet terkibi bazen de fiil cümlesi formunda geçmekte olan bu ifade, kullanılmış olduğu ayetlerde, insanın sevinç ve mutluluk duygularının ana etkenlerine dair önemli bilgiler vermektedir. Ancak bu önemine rağmen kurratu ʻayn terkibi hakkında Kurʼân merkezli bir çalışmanın yapıldığı tarafımızca tespit edilememiştir. 4 Bu nedenle çalışmamızda, bu terkibin Arap dilinde ifade ettiği anlamlar ve kullanım şekilleri ele alındıktan sonra ilgili ayetler tahlil edilerek bu ifade vesilesiyle Kurʼânʼın ortaya koyduğu veriler tespit edilmeye çalışılacaktır. Arapçada ve Kurʼân-ı Kerîmʼde Kurratu ʻAyn Terkibi 1. Arapçada Kurratu ʻAyn Terkibi Kurratu ʻayn ifadesi, kurra (قرة) ve ʻayn (عین) kelimelerinden oluşan bir terkiptir. Terkipteki ʻayn kelimesi, Arapçada göz, casus, pınar, hazırda bulunan mal, peşin para, dinar, bir şeyin bizzat kendisi 5F5 vb. birçok 2 Bakara, 2/185; Enʻâm, 6/92; İbrahim, 14/52; Zümer, 39/41. 3 Bakara, 2/21, 168; Nisâ, 4/1, 133, 170, 174; Yunus, 10/23, 57; Hacc, 22/1, 5; Lokman, 31/33. 4 Bu terkibin kısmen ele alındığı iki makalenin bulunduğunu tespit ettik. Sözkonusu makalelerin ilkinde Arapçadaki bazı dua ifadeleri belağat açısından ele alınmakta, diğerinde ise bir hadiste geçen kurratu ʻayn ifadesi hakkında sûfilerin yorumları incelenmektedir. Bakınız: M. Edip Çağmar, Araplarda Dua ve Yaygın Olarak Kullanılan Duaların Belâğat Açısından Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 18, İzmir 2003, ss ; Veysel Akkaya, Sûfilerin Gözümün Nuru Namazda Kılındı Hadisindeki Kurretu Ayn a Bakışı, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014/2, c. 13, sayı: 26, ss Halîl b. Ahmed el-ferâhidî, Kitâbuʼl-ʻAyn, Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, Beyrut 2003, 3/263; Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed el- Ezherî, Tehzîbüʼl-Lüğa, el-müessetüʼl-mısriyyetüʼl-ʻâmme ve ed-daru l-

3 Ahmet Akbaş Ku ân-ı Kerîm de Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu Ayn Terkibi anlama sahip olmakla birlikte burada temel olarak göz anlamında kullanılmaktadır. Ancak kurratu kelimesinin hangi manada kullanıldığına dair iki farklı görüş mevcuttur. Zira kurratu nun kökeni olan karra kelimesi, iki temel anlama sahip olup bu anlamlardan birisi berd yani soğukluk ve serinlik diğeri ise temekkün yani yerleşme, karar kılma, sebat ve istikrar dır. 6 Birinci görüşe göre kurratu ʻayn, gözü serinleten yani insanı sevindirip ferahlatan her şey için kullanılabilen bir ifadedir. Buna göre karrat ʻaynuhû ifadesi gözü serinledi anlamına gelmektedir ve sehunet ʻaynuhû (gözü ısındı/yandı) ifadesinin karşıtıdır. Gözün serinliği sevinç ve mutluluk halini; sıcaklığı ve yanması ise üzüntü ve ıstırap halini ifade etmektedir. Kavram hakkında bu açıklamayı yapanların yorumuna göre biri sevinçten diğeri ise üzüntüden gelen iki tür gözyaşı mevcut olup sevinç ve mutluluktan kaynaklanan gözyaşları serin, üzüntüden kaynaklanan gözyaşları ise sıcaktır. Bu nedenle kurratu ʻayn, gözü serinleten yani insanı sevindiren ve mutluluğuna neden olan şey demektir. 7 Bazı dilcilere göre ise kurratu ʻayn terkibindeki kurratu kelimesi, karâr kökünden gelmekte olup sükûnet, sebat ve istikrar manası taşımakta yani kişinin karar kılma halini, göz tokluğunu, kanaatkârlığını ve başka şeylere tamah etmeme durumunu ifade etmektedir. Buna göre ekarrallahu ʻaynehû ifadesi, Allah ona, halinde karar kılacağı ve kendisinden daha üst seviyede olanlara tamah etmeyeceği kadar çok ihsanda bulunsun! anlamında bir dua cümlesidir. 8 Kavramın kökenine dair bu iki yaklaşımı da ele alan Râğıb, sabit olmak, durağanlaşmak anlamındaki karra ile soğukluk anlamına gelen kurru kelimeleri arasında anlamsal yakınlık olduğunu, zira soğukluğun sükûneti yani donukluğu ve durağanlığı, sıcaklığın ise tam aksine hareketi gerektirdiğini belirtmektedir. Ona göre karrat ʻaynuhû ifadesi nihai olarak sevindi, mutlu oldu anlamına gelmektedir. Kurratu ʻayn ise sevince sebep olan kişi hakkında kullanılır. Birisinin mutluluk ve sevince kavuşması 3 Mısriyye, Mısır 1964, 3/ ; İsmail b. Hammad el-cevherî, es-sıhâh Tâcuʼl-Luğa ve Sıhâhuʼl-ʻArabiyye, Dârul-ʻİlmi liʼl-melâyîn, Beyrut 1990, 6/ Ebuʼl-Hüseyn Ahmed İbn Fâris, Muʻcemu Mekayîsi l-luğa, Dâruʼl-Fikr, yy. 1979, 5/7. 7 Halîl, Kitâbuʼl-ʻAyn, 5/21; Ezherî, Tehzîb, 8/276; Cevherî, es-sıhâh, 2/ Cevherî, es-sıhâh, 2/790; İbn Fâris, Mekayîsiʼl-Luğa, 5/8; Ebû l-kasım el-hüseyn b. Muhammed er-râğıb el-isfehânî, Muʻcemu Müfredâti Elfâzi l-kur ân, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut 1997, s. 445; Ebu l-fadl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed İbn Manzûr, Lisânuʼl-ʻArab, Dâruʼl-Meʻârif, Kahire ty. 40/3580.

4 Artuklu Akademi Journal of Artuklu Academia 2015/2(1) 4 için dua etmek kastıyla ekarrallahu ʻaynehû denmekte; beddua etmek istendiğinde ise eshanellahu ʻaynehû ifadesi kullanılmaktadır. 9 Kurratu ayn terkibi hakkında dilciler tarafından yapılan yukarıdaki açıklamalarda, sevinç ve mutluluğun serinlik ; üzüntü ve ıstırabın ise sıcaklık (sühûnet) ile ifade edilmiş olması dikkat çeken bir husustur. Ancak bu durumun, Arap toplumunun hayat şartlarıyla da çok yakın bir ilgisi olsa gerektir. Zira çetin coğrafi şartlarda yaşayan Arap toplumu için serinlik, çölün şiddetli sıcağında gayet önemli bir sevinç kaynağı ve çok büyük bir nimettir. Kurratu ayn terkibinde, sevinç ve mutluluğun gözlerle ilişkilendirilmiş olması ise insanın sevinç ve mutluluk hallerinin en çok gözlerde somut biçimde tezahür etmesinden yani gözlerin duygulara tercüman olmasından kaynaklanmaktadır. 10 Arap diline dair ilgili kaynaklardan vermiş olduğumuz yukarıdaki açıklamalar ışığında, kurratu ʻayn terkibinin Türkçedeki lafzi karşılığı her ne kadar göz serinliği veya gözün karar kılması şeklinde olsa da bu ifadeler, terkibin gerçek manasını Türkçe ye yansıtamamaktadır. Zira her dil kendi mantığı içerisinde değerlendirilmesi gerektiğinden lafzi tercüme bazen yetersiz kalmaktadır. Bu terkip ile Arapça da kastedilen durum ise yukarıda da ifade edildiği gibi insanın sevinci, mutluluğu, gönül ferahlığı ve bu halin, ruhun aynası olan gözlere yansımasıdır. Bu durumu Türkçe de yine göz ile ilişkilendirerek anlatan kullanım ise göz aydınlığı ifadesidir. Arapça da göz ile birlikte serinlik veya istikrar vurgusu öne çıkarken Türkçe de sadece aydınlık ve parıltı vurgusu öne çıkmaktadır. Ancak kurratu ʻayn terkibi, Arapça da nasıl ki, izafet terkibi veya fiil cümlesi formunda kullanılıyorsa, Türkçe de de hem göz aydınlığı şeklinde isim tamlaması hem de gözün aydın olsun vb. şekillerde fiil cümlesi olarak kullanılmaktadır. 11 Türkçe meallere de çoğunlukla göz aydınlığı şeklinde yansıyan 12 kurratu ʻayn terkibinin Kurʼânʼda kullanıldığı bağlamlar da onun sevinç, mutluluk ve gönül huzuruna dair önemli bir ifade olduğunu göstermektedir. Nitekim kullanılmış olduğu bağlamlardan bazılarında - aşağıda görüleceği üzere- terkibin hemen öncesinde veya sonrasında, onun 9 Râğıb, Müfredât, Çağmar, Araplarda Dua ve Yaygın Olarak Kullanılan Duaların Belâğat Açısından Değerlendirilmesi, s Erişim Tarihi: Hasenat-4.0, Kurʼân Araştırma Sistemi (İnteraktif), Tasarım: Bahadır Çolak, , Tâhâ, 20/40; Furkan, 25/74; Kasas, 28/9; Secde, 32/17.

5 Ahmet Akbaş Ku ân-ı Kerîm de Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu Ayn Terkibi anlamını teyit eder mahiyette üzülmeme ifadesi de geçmektedir. Bu da kurratu ayn terkibinin Kurʼânʼda hüzün, acı ve ıstırabın zıttı olan duyguları anlatan bir ifade olarak öne çıktığının bir başka kanıtıdır. 2. Kurʼân-ı Kerîmʼde Kurratu ʻAyn Terkibi Kurratu ayn terkibi, Kurʼân-ı Kerîmʼde bu şekliyle izafet terkibi formunda kullanıldığı gibi fiil cümlesi formunda da kullanılmıştır. Terkibin, toplam yedi ayette varit olan kullanımlarından dört tanesi, farklı formlarda fiil cümleleri, üç tanesi ise izafet terkibidir. Ancak kullanıldığı ayetlerde kurratu ʻayn terkibi, birbirinden farklı bazı bağlamlarda ve çeşitli durumları ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır. Terkibin mevcut kullanımlarını, hakkında kullanıldıkları kişi ve olaylara göre altı farklı başlık halinde, aşağıdaki şekilde ele almak mümkündür: a. Terkibin Hz. Mûsâʼnın Annesi Hakkında Kullanımı Kurratu ʻayn terkibi nin, iki ayette Hz. Mûsâʼnın annesiyle ilgili olarak kullanıldığı görülmektedir. Her iki kullanımın da fiil cümlesi formunda geldiği bu ayetler şöyledir: ا ذ ت م ش ى ا خ ت ك ف ت ق ول ھ ل ا د ل ك م ع لى م ن ی ك ف ل ھ ف ر ج ع ن اك ا لى ا مك ك ى ت ق ر ع ی ن ھ ا و لا ت ح ز ن Hani kız kardeşin (Firavun ailesine) gidiyor ve size onun bakımını üstlenecek kimseyi göstereyim mi? diyordu. Derken, gözü aydın olsun, üzülmesin diye seni annene döndürdük. 13 ف ر د د ن اه ا لى ا مھ ك ی ت ق ر ع ی ن ھ ا و لا ت ح ز ن و ل ت ع ل م ا ن و ع د الله ح ق و لك ن ا ك ث ر ھ م لا ی ع ل م و ن Böylece biz, anasının gözü aydın olsun ve üzülmesin, Allahʼın vaadinin hak olduğunu bilsin diye onu anasına geri döndürdük. Fakat onların pek çoğu bunu bilmezler. 14 Birbirine yakın ifadelere sahip olan bu iki ayette de aynı konu zikredilmektedir. Bu ayetlerde anlatılan olay özetle şöyledir: Firavunʼun emriyle İsrailoğullarının erkek bebeklerinin öldürüldüğü bir dönemde bir erkek çocuk dünyaya getiren Hz. Mûsâ nın annesi, Allahʼın yönlendirmesi ile yavrusunu bir sandığa koyarak Nil in sularına bırakır. Zira o, Allahʼın bebeği ölümden kurtaracağını ve yeniden ona kavuşmasını sağlayacağını bilmektedir. İlahi plan mucibince suların sürüklediği sandık içindeki bebek, Firavun un eşinin eline geçer. O da İsrailoğullarından olduğu bilinen bu 5 13 Tâhâ, 20/ Kasas, 28/13.

6 Artuklu Akademi Journal of Artuklu Academia 2015/2(1) 6 bebeği Firavun un öldürmemesi için ricada bulunur ve onu evlat edinir. Ancak bebek hiçbir sütanneyi kabullenmez. Bunun üzerine bebeğin sarayda çalışan ablası, bebeğin gerçek annesini emebileceğini düşünerek oradaki yetkililere, bebeği emzirebilecek birini tanıdığını söyleyerek teklifte bulunur. Bebek de gerçek annesine kavuşunca onu emmeyi kabul eder. Böylece yavrusundan bir süreliğine bile olsa ayrı kalmanın dayanılmaz acısını yaşayan ve neredeyse dayanamayıp sırrını açığa vurmak üzere olan Hz. Mûsâʼnın annesi, yavrusuna kavuşmanın eşsiz sevinç ve mutluluğunu yaşar. 15 Yukarıdaki her iki ayette de, Hz. Mûsâʼnın annesinin, Allahʼın vaadi mucibince yavrusuna yeniden kavuşmakla yaşadığı bu sevinçten bahsedilmektedir. Ayetlerde, gözü aydın olsun, sevinsin ve üzülmesin diye annesinin yavrusuna kavuşturulduğu ifade edilmektedir. 16 Ayetlerdeki bu ifadeler, yavrusuna kavuşmanın bir anne için ne kadar büyük bir sevinç ve mutluluk vesilesi olduğuna, böyle bir olayın adeta annenin gözlerinin aydınlanmasını, sevinçten ışıl ışıl parlamasını sağladığına işaret etmektedir. 17 Nitekim anne-çocuk ilişkisi, başka hiçbir ilişki ve bağlılığa benzemeyen eşsiz bir psikolojik yapıya sahip olup hamilelik süreciyle başlamakta ve ömür boyu devam etmektedir. Yavrusu daha karnındayken onunla duygusal ve fiziksel bağlar kuran annenin, özellikle -ayette de ifade edildiği gibi- süt emme çağında bebeğini her an yanında görme, onunla fiziksel ve duygusal iletişim içinde olma ihtiyacı, çok ciddi ve önemli bir ihtiyaçtır. Böyle bir durumda anne ile bebeğin birbirinden koparılması, sadece bebeğin değil annenin de psikolojisini ve fizyolojisini olumsuz etkilemektedir. 18 Yavrusundan bir süreliğine de ayrı kalan ve onun için endişe duyan Hz. Mûsâʼnın annesinin durumu da buna örnektir. Yukarıdaki ayetlerde, annenin, yaşadığı ruhsal sıkıntı ve ıstırapların ardından yavrusuna kavuşarak büyük bir sevinç ve mutluluk yaşadığına, dayanılmaz 15 Kasas, 28/ Ebuʼl-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer ez-zemahşerî, Tefsîruʼl-Keşşâf an Hakaikiʼt-Tenzîl ve Uyûniʼl- Ekavîl fî Vücûhiʼt-Teʼvîl, Dâruʼl-Maʻrife, Beyrut 2002, s. 656, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-taberî, Câmiʻuʼl-Beyân an Teʼvili Âyiʼl-Kur ân, Dâru Hicr, Kahire 2001, 18/180; Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr es-suyûtî, Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed el-mahallî, Tefsîruʼl-Celâleyn, Dâru İbni Kesîr, Dimaşk 1999, s. 314, 386; Muhammed et-tâhir b. Âşûr, Tefsîru t-tahrîr veʼt-tenvîr, ed-dâruʼt-tûnusiyye, Tunus 1984, 16/ Nilgün Öngider, Anne-Baba İle Okul Öncesi Çocuk Arasındaki İlişki, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar Dergisi, 2013, 5 (4), s. 424; Sema Dereli Yılmaz, Prenetal Anne-Bebek Bağlanması, Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 2013, 10 (3), s ; Nevzat Tarhan, Kadın Psikolojisi, Nesil Yayınları, İstanbul 2005, s. 299.

7 Ahmet Akbaş Ku ân-ı Kerîm de Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu Ayn Terkibi acı, ıstırap ve endişelerin yerini, göz aydınlığının, sevinç ve mutluluğun aldığına işaret edilmektedir. b. Terkibin Firavun un Hanımı Hakkında Kullanımı Kurratu ʻayn terkibi, yukarıda Hz. Mûsâʼnın annesiyle ilgili olarak bahsettiğimiz olayda, Firavun un hanımının ifadesi olarak da kullanılmaktadır. Adının Âsiye 19 olduğu rivayet edilen bu kadının, bebeği öldürmemesi ve evlat edinmesine izin vermesi için Firavunʼa ricada bulunurken kullanmış olduğu ifadeler şöyledir: و ق ال ت ام ر ا ت ف ر ع و ن ق رت ع ی ن ل ى و ل ك لا ت ق ت ل وه ع س ى ا ن ی ن ف ع ن ا ا و ن ت خ ذ ه و ل د ا و ھ م لا ی ش ع ر ون Firavunʼun karısı şöyle dedi: Bana da, sana da göz aydınlığı (olacak bir çocuk)! Sakın onu öldürmeyin. Belki bize faydası dokunur, ya da onu evlat ediniriz. Oysaki onlar (olacak şeylerin) farkında değillerdi. 20 Bu ayetteki ifadeler, Firavunʼun hanımı Âsiyeʼye aittir. Nil Nehri nde bulunan bebeğe kanı kaynayan ve İsrailoğullarından olduğu tahmin edildiği halde onun öldürülmesini istemeyen Âsiye, kendisinin bebeği olmadığından bu bebeğin kendileri için bir göz aydınlığı yani neşe kaynağı olacağını, ondan fayda görebileceklerini, onu evlat edinip diledikleri gibi yetiştirebileceklerini söylemiştir. Firavun da bebeği ona bağışlamış, böylece Allahʼın planı mucibince Hz. Mûsâ, Firavunʼun sarayında büyümeye başlamıştır. 21 Âsiyeʼnin bu sözleri, onun anne olma özlemine ve bebeğe annelik yaparak mutlu olabileceğini düşündüğüne işaret etmektedir. Yukarıda da değindiğimiz gibi anne-bebek arasındaki çift yönlü ilişkinin, her iki tarafın mutluluğuna çok olumlu katkılarının olduğu bilinmektedir. Bizzat kendisi doğurmuş olmasa bile bir bebeğin bakımını üstlenmek, onun her türlü ihtiyacıyla ilgilenmek, annenin şefkat ve merhamet duygularını geliştirdiği gibi fedakârlık ve özveriyi de peşi sıra getirmekte, aynı zamanda anne için bir meşguliyet terapisi işlevi de görmektedir. Hatta anneliğin insan üzerindeki olumlu psikolojik etkileri nedeniyledir ki, bazı filozoflar, İyilik 7 19 Taberî, Câmiʻuʼl-Beyân, 18/164, Kasas, 28/9. 21 Zemahşerî, el-keşşâf, 794; Ebuʼl-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb el-maverdî, en-nüketü ve l- Uyûn, Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, Beyrut ty., 4/237; Muhammed b. Ali b. Muhammed eş-şevkânî, Fethüʼl-Kadîr, Dâruʼl-Maʻrife, Beyrut 2007, s ; İbn Âşûr, Tefsîruʼt-Tahrîr, 20/78; Hayrettin Karaman, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Kurʼân Yolu, DİB Yayınları, Ankara 2007, 4/212.

8 Artuklu Akademi Journal of Artuklu Academia 2015/2(1) duygusunun dünyaya girdiği kapı, annelik duygusudur demişlerdir. Annelik duygusunda, insanı iyileştirebilecek ve onu mutlu edecek birçok unsur bulunmaktadır. 22 Hz. Mûsâ ve Âsiye arasında oluşan ve annelik rolüne bağlı olarak gelişen bu sevgi bağının, Hz. Mûsâʼnın ölümden kurtuluşuna ve en azılı düşmanı olacak kişinin yanı başında büyümesine vesile olduğu da unutulmamalıdır. Annelik duygularıyla, savunmasız ve günahsız bir canı kurtaran ve onu kendisi için bir göz aydınlığı olarak gören, onunla neşeli ve mutlu bir hayat sürmeye çalışan Âsiye, yıllar sonra onun getirmiş olduğu ilahi vahye gönül verip imana ermiş ve böylece o bebek vesilesiyle elde etmeye çalıştığı dünyevi mutluluk, ona ebedi mutluluğun yollarını da açmıştır. Bu da vahyin ve nebevî öğretilerin ışığında, en güzel şekilde çocuk yetiştirmenin hem dünyevi hem de uhrevi açıdan bir mutluluk vesilesi olabileceğini göstermektedir. c. Terkibin Hz. Meryem Hakkında Kullanımı 8 Kurratu ʻayn terkibinin, fiil cümlesi olarak emir formunda kullanıldığı ayetlerden birisi de Hz. Meryem hakkındaki şu ayettir: Hadi, ye ve iç! Gözün aydın olsun. 23 ف ك ل ى و اش ر ب ى و ق ر ى ع ی ن ا Bu ayet, Hz. İsa yı dünyaya getirdiği sırada Hz. Meryem e hitaben söylenmiş olan sözleri içermektedir. İlgili ayetlerde ifade edildiği üzere Hz. Meryem, evli olmadığı ve herhangi bir erkekle ilişkisi bulunmadığı halde hamile kalmış, bu durumu kavminden gizlemiş ve insanlardan uzaklaşıp yalnızlığa çekilmiştir. 24 Doğumu yaklaştığında ise kavminin kendisine takınacağı tavrı ve söyleyecekleri çirkin sözleri düşünerek Ah keşke ölseydim de unutulup giden biri olsaydım! 25 diyecek kadar ağır bir hüzne ve ıstıraba duçar olmuştur. Bu haldeyken ona, Üzülme! Bak, rabbin senin hemen alt yanında bir dere akıttı. Hurma ağacını kendine doğru silkele ki üzerine taze hurma dökülsün. Hadi, ye ve iç! Gözün aydın olsun, sevin! 26 diye nida edilmiştir. Böylece yanındaki hurma ağacını silkelemesi ve dökülen taze hurmalardan 22 Tarhan, Kadın Psikolojisi, Meryem, 19/ Meryem, 19/ Meryem, 19/ Meryem, 19/24-26.

9 Ahmet Akbaş Ku ân-ı Kerîm de Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu Ayn Terkibi yemesi, yanı başında akıtılan taze sudan içmesi ve üzülmek yerine tam aksine çocuğunun doğumuna sevinmesi söylenmiştir. 27 Kurʼânʼın bu ifadeleri, annesi tarafından Allahʼa adanmış bir insan olan Hz. Meryemʼin, 28 yapayalnız bir halde Hz. İsaʼyı dünyaya getirmesinin akabinde Allah katından bazı lütuflara mazhar olduğuna işaret etmektedir. Yeni doğum yapan Hz. Meryemʼe, kendisine sunulan taze hurmalardan gönül rahatlığı ile yemesi ve yanı başında akıtılan sudan kana kana içmesi, üzülmek bir yana tam aksine sevinip neşelenmesi, gönlünü ferah tutması söylenmiştir. 29 Sûrenin daha önceki ayetlerine dikkat edilirse, Hz. Meryem, doğum gerçekleşmeden önce utancından, kimsenin olmadığı ıssız bir yere çekilmiş, yaşadığı sıkıntılar ve uğradığı iftiralar nedeniyle ölmeyi ve unutulup giden biri olmayı arzu etmiştir. 30 Kendisine daha önce sadece Üzülme! denirken yanı başındaki suyun ve taze hurmanın varlığına dikkat çekilmesinin ardından Ye, iç ve sevin! denmiştir. Bu da, dolaylı olarak aç, susuz ve acılar içinde kıvranan bir insanın sevinç ve mutluluk duygularından uzak olacağını, sevinç ve huzur duymak için o sıkıntıların bertaraf edilmesi gerektiğini göstermektedir. İleri derecede üzüntüye sebep olan bir olaydan dolayı yiyip-içmeden kesilen bazı kişilerin durumu da buna delildir. 31 Zira zorlayarak da olsa yiyip-içmeleri nispeten de olsa üzüntülerini azaltmakta ve onları hayata bağlamaktadır. 32 Bazı tefsirlerde ifade edildiği gibi 33 Hz. Meryemʼin, yaşanan mucizeleri görerek Allahʼın onun destekçisi, yar ve yardımcısı olduğunu, onu yalnız bırakmadığını düşünmesinin ve bundan dolayı sevinmesinin istendiğini söylemek tek başına isabetli görünmemektedir. Zira bu iddia, Hz. Meryemʼin o mucizeleri görmeden önce Allahʼın onunla olduğunu 9 27 Zemahşerî, el-keşşâf, 635; Ebuʼl-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed İbnü l-cevzî, Zâdu l-mesîr fî İlmiʼt-Tefsîr, el-mektebüʼl-islamî, Beyrut 1984, 5/224; Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-kurtubî, el-câmiʻ li-ahkâmi l-kur ân, Müessesetüʼr-Risâle, Beyrut 2006, 13/437; Suyûtî, Celâleyn, 307. Ona bu sözleri söyleyenin Hz. Cebrail ya da dünyaya gelen bebek olduğu ifade edilmektedir. Bakınız: Zemahşerî, el-keşşâf, 635; İbnüʼl-Cevzî, Zâduʼl-Mesîr, 5/ Âl-i İmrân, 3/ Ebuʼl-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud en-nesefî, Medârikuʼt-Tenzîl ve Hakaikuʼt-Te vîl, Dâruʼl- Kelimiʼt-Tayyib, Beyrut 1998, 2/332; Alâuddin Ali b. Muhammed b. İbrahim el-hâzin el-bağdâdî, Lübâbüʼt-Teʼvîl fî Meʻâniʼt-Tenzîl, Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, Beyrut 2004, 3/ ; Ebuʼs-Suûd Muhammed b. Muhammed el-ʻimâdî, İrşâduʼl-ʻAkliʼs-Selîm ilâ Mezâyaʼl-Kur âniʼl-kerîm, Dâru İhyâiʼt- Türâsiʼl-ʻArabî, Beyrut ty., 5/263; Muhammed Ali es-sâbûnî, Safvetüʼt-Tefâsîr, Dâruʼl-Kurʼâniʼl-Kerîm, Beyrut 1981, 2/ Meryem, 19/ Kemal Sayar, Psikolojiye Giriş, Dem-Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, İstanbul 2013, s Zemahşerî, el-keşşâf, 635; Şihâbuddin es-seyyid Mahmud el-bağdâdî el-âlûsî, Rûhu l-meʻânî fî Tefsîri l- Kur âni l-ʻazîmi ve s-sebʻi l-mesânî, Dâru İhyâiʼt-Turâsiʼl-ʻArabî, Beyrut ty., 16/86; Muhammed Cemâlüddin el-kasimî, Mehâsinüʼt-Teʼvîl, yey., yy. 1957, 11/ Muhammed Ebû Zehra, Zehratü t-tefâsîr, Dâruʼl-Fikriʼl-ʻArabî, yy. ty., 9/4630.

10 Artuklu Akademi Journal of Artuklu Academia 2015/2(1) 10 bilmediği veya düşünmediği gibi bir sonuca da götürmektedir ki, bu da Hz. Meryem gibi daha önce birçok manevî ihsan ve ikrama mazhar olmuş biri için muhaldir. Ancak kanaatimizce, ayetteki ifade tarzı, özellikle yeme ve içmenin zikredilmesi, açlık-susuzluk gibi temel iki dürtü giderilmeksizin ve acı ve ıstıraplar durdurulmaksızın sevinç ve neşe duyulamayacağına, tam anlamda mutlu olunamayacağına işaret etmektedir. Gebelik psikolojisi üzerine yapılan bazı araştırmalar, gebelik ve emzirme döneminde kadın için bazı korkuların söz konusu olduğunu, doğum ve sonrasındaki lohusalık döneminde kadınların psikolojik açıdan çok zayıf olduklarını, ciddi anlamda yardım ve desteğe ihtiyaç hissettiklerini ortaya koymuştur. Özellikle ilk doğumda bu duygular daha belirgin olarak açığa çıkmaktadır. Bu dönemdeki annelik korkularının giderilmesi, koruyucu ruh sağlığı açısından çok önemlidir. Bu dönemde hafif üzüntü ve ağlamanın yanında korkular da artmaktadır. Annelik hüznü olarak da tanımlanan bu olay, doğal bir süreçtir ve aynı zamanda doğum gibi güç bir olayın vücutta yaptığı değişikliklerle de ilgilidir. 34 Hz. Meryemʼin, yanında ailesi veya hiçbir yakını olmaksızın gerçekleştirdiği doğum da bu duruma örnektir. Tüm bunların yanında, başına gelen mucizevi hamilelik olayına herkesin inanmayacağı ve onu çok çirkin iftiralarla suçlayanların olacağını düşünerek ıstırap ve korkularının kat be kat arttığı görülmektedir. Böyle bir halet-i ruhiye içinde iken ilahi desteğe mazhar olarak kendisine bahşedilen nimetlerden yiyip içmesi ve üzülmek bir yana sahip olduğu misyonu düşünerek moral bulması, sevinmesi ve neşelenmesi söylenmiş; tüm bunların ardından ise herhangi bir kimseyle karşılaştığında nasıl hareket edeceği şöyle ifade edilmiştir: Şayet herhangi bir kimseyi görürsen ona Ben, Rahman olan Allah'a oruç adadım; bugün hiçbir insanla konuşmayacağım de! Bu ifadeler de Hz. Meryemʼin özgüvenini arttırmaya ve suçluluk psikolojisi içinde birilerine karşı kendini savunma durumuna geçmesini engellemeye yönelik ifadelerdir. Yapayalnız bir halde doğum yaparken onu kimsesiz bırakmayan ve her türlü ihtiyacını gideren Allah ın, kötü niyetli insanlara karşı da onu yalnız bırakmayacağına işaret edilmektedir. Nitekim ona yöneltilen çirkin sözlere bizzat kucağındaki bebek bir mucize eseri olarak cevap vermiş ve annesinin yüzünü ağartmıştır Tarhan, Kadın Psikolojisi, 84-85, Meryem, 19/29-33.

11 Ahmet Akbaş Ku ân-ı Kerîm de Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu Ayn Terkibi Hz. Meryem ile ilgili olarak ayetlerde zikredilen yukarıdaki hususlar, gerek genel olarak insan psikolojisine, gerekse kadın ve annelik psikolojine dair önemli ipuçları vermektedir. Göz aydınlığı ve gönül sürûru için temel biyolojik ihtiyaçların temin edilmesi, korku ve kimsesizlik hislerinin bertaraf edilerek güven ve destek duygularının pekiştirilmesi, suçlu ve kusurlu konumda olmadığı halde öyle algılanabilecek durumda olan kimselere olumlu telkinde bulunulması ve yol gösterilmesi gibi hususlar öne çıkmaktadır. d. Terkibin Hz. Peygamberʼin Eşleri Hakkında Kullanımı Kurratu ʻayn terkibi yine fiil cümlesi formunda kullanıldığı bir ayette kadın ve evlilik psikolojisine dair bazı hususlara ışık tutmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.s.)ʼin eşleriyle ilgili bir durumu anlatan ayette şu ifadeler geçmektedir: ت ر ج ى م ن ت ش اء م ن ھ ن و ت ي و ى ا ل ی ك م ن ت ش اء و م ن اب ت غ ی ت م من ع ز ل ت ف لا ج ن اح ع ل ی ك ذل ك ا د ن ى ا ن ت ق ر ا ع ی ن ھ ن و لا ی ح ز ن و ی ر ض ی ن ب م ا ات ی ت ھ ن ك ل ھ ن و الله ی ع ل م م ا ف ى ق ل وب ك م و ك ان الله ع ل یم ا ح ل یم ا Onlardan dilediğini erteler, dilediğini de yanına alırsın. Ertelediğin hanımlarından arzu ettiğini tekrar yanına almanda, senin üzerine bir günah yoktur. Böyle yapman, onların gözlerinin aydın olması ve üzülmemeleri, bir de senin verdiklerine hepsinin razı olması için daha uygundur. Allah, kalplerinizde olanı bilir. Allah hakkıyla bilendir, halimdir. 36 Hz. Peygamber (s.a.s.)ʼin hanımlarıyla ilgili bazı hususları düzenleyen bu ayet, onun, eşlerinden hangisiyle birlikte kalacağı konusunda serbest olduğunu, onlara karşı bir mahkûmiyeti veya muntazaman bağlı olacağı bir nöbet sırası olmadığını, dilediğine dilediği kadar nafaka verme hususunda da tam bir ruhsata sahip olduğunu beyan etmektedir. Ona böyle bir iznin verilmesinin sebebi ise Böyle yapman, onların gözlerinin aydın olması ve üzülmemeleri, bir de senin verdiklerine hepsinin razı olması için daha uygundur ifadesiyle açıklanmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.s.)ʼe böyle bir serbestliğin verilmiş olması, ayetin indirildiği dönemde onun nikâhı altında olan ve serbest bırakıldıkları 37 halde kendi arzu ve istekleriyle bu evliliği sürdürme kararı alan dokuz Ahzab, 33/ Ahzab, 33/28-29.

12 Artuklu Akademi Journal of Artuklu Academia 2015/2(1) 12 hanımının psikolojisiyle yakından ilgilidir. Zira onların Hz. Peygamber (s.a.s.) hakkında O mecbur olduğu için bize eşit davranıyor demeleri ile O mecbur olmadığı halde aramızda her hususta eşitliği gözetiyor, hiçbirimizi ihmal etmiyor demeleri arasındaki fark barizdir. Elbette ikinci düşünce ve yaklaşım tarzı, hem kendilerinin hem de Hz. Peygamber (s.a.s.)ʼin huzuru ve mutluluğu açısından çok daha isabetlidir. Zira insan genellikle, zaten hakkı olduğunu düşündüğü ve gayet sıradan ve normal gördüğü bir hususta kimseye minnet duymaz ve müteşekkir olmaz. Ancak hakkı olmadığı halde birisinin kendisine iyilikte bulunmasından dolayı sevinir ve minnettarlık duyar. Kendi gözünde, o iyiliği yapanın kıymeti de artar. 38 Daha önce aralarında cereyan eden kıskançlık vb. bazı sebeplerle zaman zaman Hz. Peygamber (s.a.s.)ʼi haksız yere üzen hatta bir ay süreyle kırgın kalmasına sebep olan eşlerinin, bu ayette Allahʼın verdiği ruhsata rağmen aralarında eşitlik ve adaletin gözetildiğine şahit olmaları, büyük bir sevinç ve mutluluk vesilesidir. Bu, kendilerine kıymet verildiğini anlamaları ve bunun değerini bilmeleri ve onu bir daha üzmemeleri açısından önemlidir. 39 Bununla o dönemde Hz. Peygamber (s.a.s.)ʼin, risalet görevini huzur içinde ve sağlam bir zihin ile yerine getirebilmesi için öncelikle aile içi huzurun sağlanması hedeflenmiştir. 40 e. Terkibin Aile Mutluluğu Hakkında Kullanımı Kurratu ʻayn terkibinin genel anlamda çocuk ve eşler hakkında kullanıldığı bir ayette ise aile mutluluğu konusuna işaret edilmektedir. Ayette şu ifadeler geçmektedir: و ال ذ ین ی ق ول ون ر ب ن ا ھ ب ل ن ا م ن ا ز و اج ن ا و ذ ری ات ن ا ق رة ا ع ی ن و اج ع ل ن ا ل ل م ت ق ین ا م ام ا Onlar, Ey Rabbimiz! Eşlerimizi ve çocuklarımızı bize göz aydınlığı kıl ve bizi Allahʼa karşı gelmekten sakınanlara önder eyle diyenlerdir. 41 Bu ayet, Furkan Sûresiʼnde Rahmanʼın kulları 42 diye nitelenen kimselerin sahip oldukları üstün vasıfların sıralandığı bölümde geçmektedir. Ayetteki ifadede, ilahi övgüye mazhar olan has müminlerin, 38 İbn Âşûr, Tefsîruʼt-Tahrîr, 22/ Taberî, Câmiʻuʼl-Beyân, 19/145; Ebû Muhammed el-hüseyn b. Mesʻûd el-beğavî, Meʻâlimuʼt-Tenzîl, Dâru Taybe, Riyad 1989, 6/366; Zemahşerî, el-keşşâf, 861; Nesefî, Medâriküʼt-Tenzîl, 3/ Ebuʼl-Aʻlâ Mevdûdî, Tefhîmuʼl-Kurʼân, İnsan Yayınları, İstanbul 1996, 4/ Furkan, 25/ Furkan, 25/63.

13 Ahmet Akbaş Ku ân-ı Kerîm de Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu Ayn Terkibi iman dolu yüreklerinden gelen bir duaya yer verilmektedir. Onların bu duadaki istekleri, eş ve çocuklarının kendileri için bir sıkıntı, dert ve ıstırap sebebi değil tam aksine sevinç ve mutluluk kaynağı olmasıdır. Bu dua aynı zamanda Müslüman fertlerin çoğalması ve böylece İslâmʼın yeryüzünde intişarına da yöneliktir. Bu istek, imandan kaynaklanan derin fıtrî bir bilince dayanmaktadır. Allahʼa giden yolun yolcularının çoğalmasına, özellikle de evlat ve eşlerin bu yolda olmasına ilişkin köklü bir duygudur. Çünkü bir mümin için göz aydınlığı olacak eş ve çocuklar, elbette ki iman sahibi eş ve çocuklardır. 43 Zira iman sahibi bir kimse için eş ve çocuklarının Allahʼa itaatkâr olduklarını görmekten daha büyük bir göz aydınlığı olamaz. 44 f. Terkibin Cennet Nimetleri Hakkında Kullanımı Kurratu ʻayn terkibi hakkında ele alacağımız son ayette ise cennet ehli için göz aydınlığı olacak nice nimetlerinin hazırlanmış olduğu, şöyle ifade edilmektedir: ف لا ت ع ل م ن ف س م ا ا خ ف ى ل ھ م م ن ق رة ا ع ی ن ج ز اء ب م ا ك ان وا ی ع م ل و ن Hiçbir kimse, (dünyada iken) yapmakta olduklarına karşılık olarak (cennette) onlar için saklanan göz aydınlıklarını bilemez. 45 Bu ayetin geçtiği bölümde, Allahʼın ayetlerine hakkıyla iman eden ve bu ayetler kendilerine hatırlatıldığında tam bir tevazu ile secdeye kapanıp rablerini tesbih eden, geceleri sıcacık ve rahat yataklarından kalkıp ibadet eden, korku ve ümit ile Allahʼa yalvaran ve Oʼnun verdiği rızıkları yine Oʼnun yolunda harcayan has müminlerden bahsedilmektedir. Bu ayet ise, has imanlarını samimi amellere döken müminleri bekleyen ve ne melek ne cin ne de insan, hiç kimsenin bilmediği, 46 göz kamaştıracak, gönüllere sevinç ve huzur salacak eşsiz cennet nimetlerinin müjdesini vermektedir. Ayette geçen yapmakta olduklarına karşılık vurgusu ile de, müminlerin fani dünya nimetlerine tamah etmeyip ahiretin göz aydınlatıcı güzelliklerini elde etmek için gayret etmeleri ve bu yolda çok çalışmaları gerektiğine işaret edilmektedir İbn Âşûr, Tefsîruʼt-Tahrîr, 19/81; Seyyid Kutub, Fî Zilâliʼl-Kurʼân, Çeviren: Salih Uçan, Vahdettin İnce, Mehmet Yolcu, İbrahim Türklü, İbrahim Tüfekçi, Dünya Yayıncılık, İstanbul ty., 7/ Zemahşerî, el-keşşâf, 753; Suyûtî, Celâleyn, Secde, 32/ Nâsıruddin Ebu Saʻîd Abdullah b. Amr b. Muhammed eş-şirâzî el-beydâvî, Envâru t-tenzîl ve Esrâru t- Te vîl, (Hâşiyetüʼl-Konevî içinde), Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, Beyrut 2001, 15/ Zemahşerî, el-keşşâf, 844; İbn Âşûr, Tefsîruʼt-Tahrîr, 21/230; Saîd Havva, el-esâs fiʼt-tefsîr, Dâruʼs-Selam, Kahire 1985, 8/4365.

14 Artuklu Akademi Journal of Artuklu Academia 2015/2(1) 14 Kurʼânʼın birçok farklı yönden niteliklerini tasvir ettiği cennet hayatının en önemli yönlerinden birisi de hiçbir zaman bıkkınlık vermeyen sürprizlerle dolu bir hayat oluşudur. Nitekim bu ayette, cennetle ilgili bütün tanımlama ve tasvirlere rağmen orada, bu dünyadaki düşünce kalıpları içerisinde akla-hayale gelmeyecek nice sürprizlerin olduğu ifade edilmektedir. Bu ayet, öncesinde geçen iki ayette 48 üstün vasıfları zikredilen müminler için eşsiz bir müjdedir. Allahʼın onlara yönelik ihsanını dile getiren, gözleri kamaştıran sayısız nimetleri ve olağanüstü bağışları kendi katında saklı tuttuğunu belirten hayret verici bir ifadedir. Katında sakladığı bu nimetleri Oʼndan başka hiç kimsenin bilmediği belirtilmektedir. Bu ödüller, cennette sahiplerine gösterilmediği sürece hep Allah katında saklı tutulacaktır. Hiç kuşkusuz bu, yüce Allahʼın huzurunda gerçekleşen sevindirici ve onurlandırıcı buluşmanın son derece aydınlık bir tablosudur. Ayetin ifadesi, bütün tasvir ve örneklere rağmen cennetin asıl mahiyetinin ancak bizzat yaşanarak kavranacağını, cennet ehlini nice sürprizlerle dolu bir hayatın beklediğini göstermektedir. 49 Hz. Peygamber (s.a.s.)ʼin bu ayetle ilgili olarak söylediği ve hemen hemen her müfessirin bu ayetin tefsirinde zikrettiği 50 şu hadis de meseleyi daha anlaşılır kılmaktadır: Allahu Teâla Sâlih kullarım için hiçbir gözün görmediği, hiçbir kulağın işitmediği ve hiçbir beşerin aklına dahi gelmeyen şeyler hazırladımʼ buyuruyor. 51 Cennette daha önce hiçbir kimsenin görmediği ve duymadığı, insanın aklına-hayaline dahi gelmemiş olan bazı nimetlerin olacağına dair bu ifadeler, cennet ehline ihsan edilen nimetlerin sürprizlerle dolu olduğuna işaret eden şu ayetle birlikte değerlendirilmelidir: Cennet ehline her ne zaman rızık olarak orada bazı meyveler ikram edilse, Bu daha önce bize bahşedilenin aynısı!ʼ derler; Hâlbuki onlara sadece benzer görünen nimetler verilmiştir. 52 Ayetten anlaşıldığı kadarıyla ahirette cennet ehline verilecek meyveler, görünüş itibariyle daha öncekilere benzer gelecektir fakat gerçekte bambaşka meyvelerdir. Nitekim İbn Abbasʼın bu meyanda Cennette 48 Secde, 32/ İbn Âşûr, Tefsîruʼt-Tahrîr, 21/230; Havva, el-esâs, 8/4365; Kutub, Fî Zilâl, 8/ Taberî, Câmiʻuʼl-Beyân, 18/ ; Zemahşerî, el-keşşâf, 844; Kurtubî, el-câmiʻ, 17/35; Hâzin, Lübâb, 3/ Buhârî, Bedʼüʼl-Halk, 8; Tefsir, Secde, 1; Tevhîd, 35; Müslim, İman, 12; Cennet, Bakara, 2/25.

15 Ahmet Akbaş Ku ân-ı Kerîm de Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu Ayn Terkibi bulunan şeylerin isimlerinden başka hiçbir şey dünyadakine benzemez dediği rivayet edilmiştir. 53 Cennetteki nimetlerin mahiyeti başkadır. Çünkü onlar saf nimettir, dünyadaki nimetlerin hakikatidir. Dünyadaki meyveler onların gölgesi durumundadır. Sözünü ettiğimiz dış benzerliğe rağmen aslen farklı olma özelliği her ikramda cennetliklere sürpriz yapma amacına yöneliktir. Cennet ehli her ikramda yeni sürprizlerle karşılaşarak heyecan ve sevinç duyacaklardır. 54 Cennet hayatında sürekli yenilik ve sürprizlerin yaşanacağına dair farklı bazı ifadeler hadislerde de zikredilmektedir. 55 Dünya hayatında en yüksek maddî imkânlara ve her türlü zevk ve keyfi yaşama fırsatına sahip olsa da insanın önünde bıkkınlık gibi bir sorun bulunmaktadır. En pahalı ve en kıymetli bir yiyeceği dahi sürekli yiyen bir insan, ondan bıkmaya ve nefret etmeye başlar. Ne kadar zevk verse de, her eğlence bir yerden sonra sıkıcı olmaya başlar ve usandırır. Ancak cennet hayatının sürekli sürprizler ve yeniliklerle dolu olan ve sadece bedene değil ruha da hitap eden yapısı, onu bu kusurdan beri kılmaktadır. Bu durum da, ayetteki kurratu ʻayn ifadesiyle vurgulanmakta, cennet nimetlerinin gözü aydınlatıp gönle sürûr veren yönüne dikkat çekilmektedir. Cennetle ilgili bu ifadeler, cennet ehlinin kavuşacağı rahatlığın, konforun, huzur ve mutluluğun resmini yansıtmaktadır Sonuç Kurratu ʻayn terkibi, Kurʼân-ı Kerîmʼde insanın sevinç ve mutluluk duygularını anlatan bir ifade olarak öne çıkmakta ve ayrıca sevinç ve mutluluğa vesile olan bazı hususlara ışık tutmaktadır. Ayetlerde, bazen izafet terkibi bazen de fiil cümlesi formunda geçmekte olan bu ifade, kullanılmış olduğu ayetlerde, sevinç ve mutluluk duygularının ana etkenlerine dair önemli bilgiler vermektedir. Bir kadının, savunmasız ve korumasız bir bebeğe annelik yapıp onun maddi manevi her türlü ihtiyacıyla ilgilenmesi ve böylece bir yandan uğraşı terapisi fonksiyonu icra eden bir işle meşgul olurken diğer yandan 53 Taberî, Câmiʻuʼl-Beyân, 416; İmaduddin Ebuʼl-Fidâ İsmail b. Kesîr, ed-dimaşkî, Tefsîruʼl-Kur âniʼl-ʻazîm, Tahkik: Mustafa es-seyyid Muhammed, Muhammed es-seyyid Reşad vdğ., Müessesetü Kurtuba, Kahire 2000, 1/ Taberî, Câmiʻuʼl-Beyân, ; Zemahşerî, el-keşşâf, 63-64; Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur ân Dili, Sadeleştirenler: İsmail Karaçam, Emin Işık, Nusrettin Bolelli, Abdullah Yücel, Azim Dağıtım, İstanbul 1992, 1/ ; Kutub, Fî Zilâl 1/67-68; Mevdûdî, Tefhîm, 1/ Müslim, Cennet 13; Tirmizî, Cennet, Zemahşerî, el-keşşâf, 887; Ahmed Mustafa el-merâğî, Tefsîruʼl-Merâğî, Şeriketü Mektebeti ve Matbaʻati Mustafa el-bâbî el-halebî, Mısır 1946, 22/131; Kutub, Fî Zilâl 8/446; Sâbûnî, Safvet, 2/578.

16 Artuklu Akademi Journal of Artuklu Academia 2015/2(1) şefkat, merhamet, fedakârlık, özveri, dikkat gibi faydalı yönlerini geliştirmesi, onu mutluluğa yaklaştıran etkenlerdendir. Bir başka etken ise bir annenin, gebelik süreci boyunca gerek biyolojik gerekse psikolojik açıdan bağlandığı ve bin bir zorlukla dünyaya getirdiği bebeğinden ayrı kalmayıp onu hep yanında bulması, kokusunu hissetmesi ve ona dokunması ve bizzat sütünden vererek onu beslemesidir. Doğum yapan bir kadının, yalnız ve kimsesiz bırakılmayıp bir yandan moral açısından desteklenmesi, annelik şerefine erdiği için tebrik edilmesi ve bebeğini bir yük veya bir utanç vesilesi olarak görmeyip bilakis onunla övünmesinin sağlanması; diğer yandan ise beslenme ve temizlik gibi biyolojik ihtiyaçlarının en güzel şekilde temin edilmesi de kurratu ʻayn terkibiyle işaret edilen sevinç ve mutluluk vesilelerindendir. 16 İnsanın evine neşe katan çocuklara ve her yönüyle hayatını paylaştığı uyumlu bir eşe sahip olması dünyadaki en önemli huzur ve mutluluk sebeplerindendir. Böyle bir aile ortamının sağlanması için olmazsa olmaz şartlardan birisi de aile fertlerinin, birbirinin iyiliklerinin ve güzel yönlerinin farkında olmaları ve bu bilinci ömür boyu kaybetmemeleridir. Kadınların, sahip oldukları duygusallıkları nedeniyle eşleri tarafından kendilerine yapılan iyilikleri, bir anlaşmazlık durumunda veya herhangi bir isteklerinin reddi halinde hemen unutmaları veya yok saymaları bizzat kendi sevinç ve mutluluklarını zedelemekte; kendilerini sayılmayan ve sevilmeyen bir eş olarak görme davranışına sevk etmektedir. Ayrıca eşlerinin sürekli tekrarlanan iyilikleri sıradanlaşmakta ve yok hükmüne girmektedir. Bu durum da farkındalığı azaltmakta ve mutluluğa engel olmaktadır. Bu nedenle evlilik hayatında iyilik ve güzelliklere dair farkındalığın arttırılması, sevinç ve mutluluk düzeyini arttıran önemli bir husus olarak öne çıkmaktadır. İnsan için indirilmiş bir hitap olan ve hayat kitabı olarak nitelendirilebilecek kadar hayatla iç içe yaşayan Kurʼân, insanın dünyevi hayatını sevinç ve mutluluk içinde yaşayabilmesi için gerekli olan birçok prensibe işaret ederken, uhrevi hayatın da sevinç ve mutlulukla ilgili özelliklerine değinmektedir. Cennet hayatıyla ilgili tasvirler eşsiz bir sevinç ve mutluluk atmosferini tarif etmekte, hiçbir zaman bıkkınlık vermeyen sürprizlerle dolu bir hayatı resmetmektedir. Kalpte hissedilen sevinç ve mutluluğun yüze yansıdığı bir yaşamdan bahseden cennet hayatıyla ilgili tasvirler, bütün tanımlama ve tasvirlere rağmen, orada bu dünyadaki

17 Ahmet Akbaş Ku ân-ı Kerîm de Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu Ayn Terkibi düşünce kalıpları içerisinde akla-hayale gelmeyecek nice sürprizlerin olduğunu ve bu sürprizlerin, insanın gözüne ve gönlüne sevinç ve mutluluk yayacağını ifade etmektedir. Kaynakça Abdulbâkî, Muhammed Fuâd, el-muʻcemuʼl-müfehres li-elfâziʼl-kurʼâniʼl- Kerîm, Dâruʼl-Hadîs, Kahire Akkaya, Veysel, Sûfilerin Gözümün Nuru Namazda Kılındı Hadisindeki Kurretu Ayn a Bakışı, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014/2, c. 13, sayı: 26. Âlûsî, Şihâbuddin es-seyyid Mahmud el-bağdâdî, Rûhu l-meʻânî fî Tefsîri l- Kur âni l-ʻazîmi ve s-sebʻi l-mesânî, Dâru İhyâiʼt-Turâsiʼl-ʻArabî, Beyrut ty. Beğavî, Ebû Muhammed el-hüseyn b. Mesʻûd, Meʻâlimuʼt-Tenzîl, Dâru Taybe, Riyad Beydâvî, Nâsıruddin Ebu Saʻîd Abdullah b. Amr b. Muhammed eş-şirâzî, Envâru t-tenzîl ve Esrâru t-te vîl (Hâşiyetüʼl-Konevî içinde), Dâruʼl- Kütübiʼl-ʻİlmiyye, Beyrut Cevherî, İsmail b. Hammad, es-sıhâh Tâcuʼl-Luğa ve Sıhâhuʼl-ʻArabiyye, Dârul- ʻİlmi liʼl-melâyîn, Beyrut Çağmar, M. Edip, Araplarda Dua ve Yaygın Olarak Kullanılan Duaların Belâğat Açısından Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 18, İzmir Ebû Zehra, Muhammed, Zehratü t-tefâsîr, Dâruʼl-Fikriʼl-ʻArabî, yy. ty. Ebuʼs-Suûd, Muhammed b. Muhammed el-ʻimâdî, İrşâduʼl-ʻAkliʼs-Selîm ilâ Mezâyaʼl-Kur âniʼl-kerîm, Dâru İhyâiʼt-Türâsiʼl-ʻArabî, Beyrut ty. Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed, Tehzîbüʼl-Lüğa, el-müessetüʼl- Mısriyyetüʼl-ʻÂmme ve ed-daru l-mısriyye, Mısır Halîl, İbn Ahmed el-ferâhidî, Kitâbuʼl-ʻAyn, Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, Beyrut 2003.

18 Artuklu Akademi Journal of Artuklu Academia 2015/2(1) Hasenat-4.0, Kurʼân Araştırma Sistemi (İnteraktif), Tasarım: Bahadır Çolak, Havva, Saîd, el-esâsfiʼt-tefsîr, Dâruʼs-Selam, Kahire Hâzin, Alâuddin Ali b. Muhammed b. İbrahim el-bağdâdî, Lübâbüʼt-Teʼvîl fî Meʻâniʼt-Tenzîl, Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, Beyrut İbn Âşûr, Muhammed et-tâhir, Tefsîru t-tahrîr veʼt-tenvîr, ed-dâruʼt- Tûnusiyye, Tunus İbn Fâris, Ebuʼl-Hüseyn Ahmed, Muʻcemu Mekayîsi l-luğa, Dâruʼl-Fikr, yy İbn Kesîr, İmaduddin Ebuʼl-Fidâ İsmail ed-dimaşkî, Tefsîruʼl-Kur âniʼl- ʻAzîm, Tahkik: Mustafa es-seyyid Muhammed, Muhammed es-seyyid Reşad vdğ., Müessesetü Kurtuba, Kahire İbn Manzûr, Ebu l-fadl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed, Lisânuʼl-ʻArab, Dâruʼl-Meʻârif, Kahire ty. 18 İbnü l-cevzî, Ebuʼl-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Zâdu l-mesîr fî İlmiʼt-Tefsîr, el-mektebüʼl-islamî, Beyrut Karaman, Hayrettin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş, Kurʼân Yolu, DİB Yayınları, Ankara Kasimî, Muhammed Cemâlüddin, Mehâsinüʼt-Teʼvîl, yey., yy Kurtubî, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el- Câmiʻ li-ahkâmi l-kur ân, Müessesetüʼr-Risâle, Beyrut Kutub, Seyyid, Fî Zilâliʼl-Kurʼân, Çeviren: Salih Uçan, Vahdettin İnce, Mehmet Yolcu, İbrahim Türklü, İbrahim Tüfekçi, Dünya Yayıncılık, İstanbul ty. Maverdî, Ebuʼl-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb, en-nüketü ve l- Uyûn, Tahkik: es-seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahim, Dâruʼl-Kütübiʼl- ʻİlmiyye, Beyrut ty. Merâğî, Ahmed Mustafa, Tefsîruʼl-Merâğî, Şeriketü Mektebeti ve Matbaʻati Mustafa el-bâbî el-halebî, Mısır Mevdûdî, Ebuʼl-Aʻlâ, Tefhîmuʼl-Kurʼân, İnsan Yayınları, İstanbul 1996.

19 Ahmet Akbaş Ku ân-ı Kerîm de Bir Mutluluk İfadesi Olarak Kurratu Ayn Terkibi Nesefî, Ebuʼl-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud, Medârikuʼt-Tenzîl ve Hakaikuʼt-Te vîl, Dâruʼl-Kelimiʼt-Tayyib, Beyrut Öngider, Nilgün, Anne-Baba İle Okul Öncesi Çocuk Arasındaki İlişki, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar Dergisi, 2013, 5 (4). Râğıb, Ebû l-kasım el-hüseyn b. Muhammed el-isfehânî, Muʻcemu Müfredâti Elfâzi l-kur ân, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetüʼt-Tefâsîr, Dâruʼl-Kurʼâniʼl-Kerîm, Beyrut Sayar, Kemal, Psikolojiye Giriş, Dem-Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, İstanbul Yılmaz, Sema Dereli, Prenetal Anne-Bebek Bağlanması, Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 2013, 10 (3), s Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr, Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed el-mahallî, Tefsîruʼl-Celâleyn, Dâru İbni Kesîr, Dimaşk Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethuʼl-Kadîr, Dâruʼl-Maʻrife, Beyrut Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmiʻu l-beyân an Teʼvili Âyiʼl- Kur ân, Tahkik: Abdullah b. Abdulmuhsin et-türkî, Dâru Hicr, Kahire Tarhan, Nevzat, Kadın Psikolojisi, Nesil Yayınları, İstanbul, Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur ân Dili, Sadeleştirenler: İsmail Karaçam, Emin Işık, Nusrettin Bolelli, Abdullah Yücel, Azim Dağıtım, İstanbul Zemahşerî, Ebuʼl-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer, Tefsîruʼl-Keşşâf an Hakaikiʼt-Tenzîl ve Uyûniʼl-Ekavîl fî Vücûhiʼt-Teʼvîl, Tahk: Halil Meʼmûn, Dâruʼl-Maʻrife, Beyrut 2002.